TruyÒn thuyÕt vÒ L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬ ra ®êi ë ViÖt Nam c¸ch ®©y hµng ngµn n¨m. Theo truyÒn thuyÕt kÓ r»ng:

   L¹c Long Qu©n cã cha lµ Kinh D­¬ng V­¬ng Léc Tôc, dßng dâi vua ThÇn N«ng vµ mÑ lµ Long N÷, con g¸i thÇn hå §éng §×nh. L¹c Long Qu©n thuéc tÝnh gièng mÑ (gièng Rång) nªn mang nhiÒu ®Æc tÝnh di truyÒn, ­a ë n­íc h¬n trªn c¹n. §Õn tuæi tr­ëng thµnh th× ®­îc cha truyÒn ng«i, L¹c Long Qu©n lÊy v­¬ng hiÖu Hïng V­¬ng vµ cai qu¶n ®Êt L¹c ViÖt, n¬i khÝ hËu t­¬ng ®èi thuËn hoµ, gÇn biÓn, phong c¶nh ®Ñp, c©y cèi xanh t­¬i.

   Sau khi dïng quyÒn phÐp thÇn th«ng diÖt trõ nhiÒu yªu qu¸i tõ miÒn biÓn ®Õn miÒn nói, L¹c Long Qu©n x©y dùng cung ®iÖn c¶ ë trªn bê lÉn d­íi n­íc, d¹y b¶o d©n chóng c¸ch lµm nghÒ n«ng, c¸ch ¨n mÆc vµ sinh ho¹t. Råi L¹c Long Qu©n lÊy ¢u C¬, con g¸i vua §Õ Lai ë ph­¬ng B¾c (còng dßng dâi ThÇn N«ng).

   ¢u C¬ cã thai 3 n¨m 10 ngµy sinh ra mét bäc trøng, në thµnh 100 ng­êi con trai. Khi c¸c con kh«n lín, L¹c Long Qu©n bµn víi ¢u C¬: ta thuéc gièng Rång, nµng vèn gièng Tiªn nªn thuû vµ ho¶ kh¸c nhau, ng­êi hay ë d­íi n­íc, ng­êi thÝch sèng trªn ®Êt. Giê ®©y, ta dÉn 50 con vÒ biÓn, nµng ®­a c¸c con cßn l¹i lªn rõng. Mçi khi cã viÖc g× ph¶i b¸o tin ngay, kh«ng ®­îc quªn nhau. ThÕ råi, 50 ng­êi con theo cha xuèng biÓn, 50 ng­êi con theo mÑ lªn rõng nói ®Ó sinh c¬ lËp nghiÖp.

   TruyÒn thuyÕt lµ thÕ, nh­ng tõ l©u kh«ng chØ in ®Ëm trong ký øc mçi ng­êi d©n ViÖt Nam mµ cßn trong dÊu tÝch vËt chÊt, phong tôc, lÔ thøc ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng n­íc ta. Nh­ ë lµng B×nh §µ, x· B×nh Minh, huyÖn Thanh Oai, tØnh Hµ T©y, lµ n¬i xa x­a L¹c Long Qu©n ®­a con xuèng biÓn, hiÖn cßn §×nh Néi thê L¹c Long Qu©n - vÞ quèc tæ cña ViÖt Nam. §×nh ®­îc x©y dùng vµo n¨m MËu Ngä - Kh¶i §Þnh (1918) víi quy m« réng lín, khang trang, n»m trªn khu ®Êt cao cã nhiÒu c©y cæ thô che m¸t. Trong ®×nh cßn l­u gi÷ nhiÒu t­ liÖu quý, trªn cöa gian thê chÝnh cã bøc hoµnh phi to ®Ò ch÷ "Vi b¸ch - ViÖt Tæ" vµ ®Æc biÖt cã bøc phï ®iªu s¬n son, thÕp vµng miªu t¶ L¹c Long Qu©n cïng b¸ quan v¨n vâ xem héi ®ua thuyÒn lµ mét lÔ héi phæ biÕn cña ng­êi ViÖt cæ. §×nh Néi ®­îc xÕp h¹ng di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ vµo n¨m 1985.

   Hay ë lµng HiÒn L­¬ng, huyÖn S«ng Thao, tØnh Phó Thä, lµ n¬i ¢u C¬ mang con lªn nói, d¹y d©n cÊy lóa, trång d©u, ch¨n t»m....hiÖn cßn ®Òn thê MÉu ¢u C¬. §Òn ®­îc x©y dùng vµo thêi HËu Lª (1465), n»m gi÷a c¸nh ®ång HiÒn L­¬ng tèt t­¬i lóa mµu. Trong ®Òn mÉu ¢u C¬ cã pho t­îng ¢u C¬ tuyÖt ®Ñp, ®­îc nghÖ nh©n x­a t¹c theo lèi t¶ thùc cè g¾ng diÔn t¶ ¢u C¬ lµ Tiªn, võa ®Ñp, võa phóc hËu l¹i cã tµi bang giao tÕ thÕ, cïng pho t­îng ng­êi con trai thø hai cña ¢u C¬ lµ mét trong c¸c vÞ t­êng tµi ba, trung hiÕu bªn mÑ suèt ®êi, ®­îc t«n lµ "Th­îng ®¼ng ThÇn". §Òn ®­îc xÕp h¹ng di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ vµo th¸ng 8.1991.

   L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬ ®· sèng m·i trong niÒm tù hµo d©n téc ViÖt Nam. ChÝnh v× thÕ, hµng n¨m, cø vµo ngµy 2 th¸ng 6 ©m lÞch, t¹i x· B×nh §µ l¹i rén lªn niÒm vui: "Mïa xu©n cã héi B×nh §µ T­ëng nhí Quèc Tæ vµ bµ ¢u C¬". Vµ ë x· HiÒn L­¬ng (Phó Thä) vµo ngµy mång 7 th¸ng giªng còng më héi ®ãn c¸c dßng ng­êi ®Õn th¨m §Òn MÉu ¢u C¬ víi tÊm lßng thµnh kÝnh rÊt ®çi tù hµo vµ thiªng liªng.

   Ngµy 04.4.2000, Tæng côc B­u ®iÖn ph¸t hµnh bé tem "TruyÒn thuyÕt L¹c Long Qu©n - ¢u C¬" gåm 6 mÉu thÓ hiÖn c« ®äng néi dung chÝnh cña truyÒn thuyÕt lµ: nguån gèc d©n téc ViÖt Nam cã dßng dâi Rång, Tiªn. ViÖc lËp n­íc vµ më mang bê câi n­íc ViÖt cã tõ buæi L¹c Long Qu©n cïng ¢u C¬ ®i khai s¬n, lËp ®Þa. Céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam lµ anh em mét nhµ (sinh ra tõ mét bäc) gi¶i nghÜa cho hai tiÕng "§ång bµo" cã trong tiÕng ViÖt bÊy nay thªm gÇn gòi, Êm ¸p vµ thiªng liªng.